Trong thời đại số, AI như ChatGPT trở thành trợ thủ đắc lực trong sinh hoạt, học tập và công việc hằng ngày. Tuy nhiên, việc quá phụ thuộc vào AI để ra quyết định, chẩn đoán hay làm bài tập có thể gây ra những hệ lụy nghiêm trọng. Bài viết này phân tích nguyên nhân, rủi ro từ việc lệ thuộc AI và đưa ra các giải pháp, khuyến nghị để người dùng khai thác công nghệ một cách an toàn và hiệu quả.
Người dùng Việt tin tưởng AI thay thế chuyên gia
Trong những năm gần đây, việc sử dụng ChatGPT và các ứng dụng AI tạo sinh đã trở nên phổ biến tại Việt Nam. Nhiều người dùng, từ người lớn tuổi đến học sinh, dần coi AI như một chuyên gia toàn năng, có thể giải quyết hầu hết các vấn đề trong đời sống hàng ngày. Sự tin tưởng này xuất phát từ khả năng trả lời nhanh chóng, chi tiết và tiện lợi mà AI mang lại, khiến một số người sẵn sàng dựa vào nó thay cho chuyên gia thực sự trong các lĩnh vực quan trọng.
Bà Thúy Hà dùng ChatGPT để chẩn đoán bệnh, kê đơn thay bác sĩ
Bà Thúy Hà, 65 tuổi, tại Hải Phòng, đã dùng ChatGPT để chẩn đoán các vấn đề sức khỏe cá nhân. Ban đầu chỉ dùng AI để tra cứu thông tin, sau đó bà bắt đầu nhập triệu chứng bệnh như đau họng, ho nhẹ, thậm chí đau bụng, và dựa hoàn toàn vào các khuyến nghị của AI để uống thuốc hoặc kê đơn. Hành động này thay thế hoàn toàn việc thăm khám bác sĩ, dẫn đến rủi ro sức khỏe tiềm ẩn, như trường hợp chảy máu dạ dày mà bà phát hiện quá muộn.
Anh Văn Hàng và con trai giao hoàn toàn việc ra quyết định, làm bài tập cho AI
Ông Văn Hàng, 45 tuổi, ở Hà Nội, và con trai Gia Bảo, 15 tuổi, cũng thể hiện mức độ lệ thuộc cao vào ChatGPT. Ông Hàng dùng AI để ra quyết định về bất động sản, trong khi con trai giao toàn bộ bài tập về nhà cho AI thực hiện. Việc này cho thấy, AI không chỉ được coi là công cụ hỗ trợ mà còn bị coi như “chuyên gia biết tuốt”, dẫn đến những hậu quả về học tập và khả năng tư duy của học sinh.
AI trở thành “từ điển bách khoa toàn thư” trong sinh hoạt hàng ngày
Không chỉ trong lĩnh vực sức khỏe hay học tập, ChatGPT còn được nhiều người dùng Việt như một “từ điển bách khoa toàn thư”, giúp giải đáp từ công thức nấu ăn, thơ ca, đến thông tin thị trường, tài chính hay mẹo vặt hằng ngày. Sự tin tưởng tuyệt đối này đôi khi khiến người dùng bỏ qua cảnh báo rằng AI vẫn có thể sai sót, không có khả năng đánh giá toàn diện, và không thể thay thế kinh nghiệm thực tế của các chuyên gia con người.
Nguyên nhân khiến người dùng lệ thuộc AI
Việc lệ thuộc vào AI như ChatGPT ở Việt Nam không phải ngẫu nhiên, mà xuất phát từ nhiều yếu tố thuận lợi trong đời sống hiện đại. AI mang lại sự tiện dụng vượt trội, có thể tra cứu thông tin mọi lúc mọi nơi, miễn phí và giúp giảm tải nhiều công việc hằng ngày. Nhiều người dùng đánh giá cao khả năng này, đặc biệt trong bối cảnh áp lực công việc và nhu cầu giải đáp nhanh chóng.
Tính tiện dụng, tra cứu mọi lúc, miễn phí và giảm tải công việc
AI cho phép người dùng nhanh chóng tiếp cận thông tin, từ các vấn đề nhỏ nhặt như công thức nấu ăn đến các vấn đề phức tạp hơn. Sự tiện lợi này giúp giảm thời gian và công sức so với việc tìm kiếm thông tin truyền thống hoặc hỏi chuyên gia trực tiếp.
Tâm lý ngại hỏi chuyên gia, tiết kiệm thời gian và chi phí
Nhiều người ngại đặt câu hỏi với chuyên gia do cảm giác câu hỏi quá nhỏ nhặt hoặc tế nhị, đồng thời muốn tiết kiệm chi phí và thời gian. AI trở thành lựa chọn dễ dàng, đáp ứng nhu cầu ngay lập tức mà không cần xếp lịch hay trả phí.
AI hiện diện phổ biến trong đời sống số, từ mua sắm, học tập đến sức khỏe
AI đã len sâu vào đời sống số, từ việc tư vấn mua sắm, hỗ trợ học tập, giải bài tập, đến tham khảo thông tin sức khỏe. Sự hiện diện rộng rãi này khiến người dùng dần hình thành thói quen dựa vào AI như một “chuyên gia” tổng hợp, dẫn đến lệ thuộc ngày càng tăng.
Rủi ro và hệ lụy từ việc tin tưởng mù quáng
Việc tin tưởng tuyệt đối vào AI như ChatGPT để thay thế chuyên gia và thực hiện các quyết định quan trọng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Dù AI có khả năng tổng hợp thông tin nhanh chóng, nhưng nó không thể phân tích đúng sai một cách toàn diện, thiếu khả năng phán đoán đa chiều và nền tảng thực tiễn như con người.
AI không phân tích đúng sai, thiếu khả năng phán đoán đa chiều
AI dựa vào dữ liệu có sẵn để đưa ra các gợi ý, nhưng không có khả năng phân tích các yếu tố ngoại cảnh, đặc thù cá nhân hay biến số phức tạp. Người dùng dễ bị dẫn dắt bởi các kết quả máy móc, dẫn đến quyết định sai lệch trong nhiều lĩnh vực.
Độ chính xác chẩn đoán y khoa chỉ đạt 49%, dẫn đến nhập viện và nguy cơ sức khỏe
Trong lĩnh vực y tế, các nghiên cứu cho thấy ChatGPT chỉ đạt khoảng 49% độ chính xác trong chẩn đoán y khoa. Việc tin tưởng AI để tự kê đơn hoặc điều trị có thể dẫn đến tình trạng nhập viện, nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng, như nhiều trường hợp bệnh nhân tại Việt Nam và quốc tế đã ghi nhận.
Lạm dụng AI trong học tập khiến học sinh lệ thuộc, tư duy kém và kết quả thi thấp
Trong giáo dục, việc để AI làm thay toàn bộ bài tập hoặc giải quyết vấn đề dẫn tới học sinh mất khả năng tư duy độc lập. Kết quả là các em lệ thuộc vào công nghệ, kiến thức hổng, và hiệu quả học tập thực sự giảm sút, ảnh hưởng tới kết quả thi và sự phát triển lâu dài.
Cảnh báo từ các chuyên gia
Các chuyên gia từ nhiều lĩnh vực đồng loạt cảnh báo về việc lạm dụng AI như ChatGPT, nhấn mạnh rằng AI chỉ là công cụ hỗ trợ, không thể thay thế con người trong các quyết định quan trọng, từ y tế đến giáo dục và quản lý thông tin.
Y tế quốc tế: AI thiếu nền tảng thực tiễn và y đức, không thể thay bác sĩ
Các chuyên gia y tế cảnh báo rằng AI thiếu khả năng đánh giá thực tiễn và không sở hữu y đức. Do đó, AI không thể thay thế bác sĩ trong việc chẩn đoán, kê đơn hay điều trị, việc phụ thuộc mù quáng vào AI có thể dẫn đến nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng.
An ninh mạng: AI làm “giải bài hộ” thay vì trợ giảng, gây hổng kiến thức
Trong lĩnh vực giáo dục, chuyên gia an ninh mạng nhận định học sinh đang sử dụng AI như một công cụ “giải bài hộ” thay vì trợ giảng, dẫn đến lệ thuộc, tư duy hạn chế và kiến thức nền bị hổng. Việc này ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập và khả năng phát triển lâu dài.
Chuyên gia chuyển đổi số: Người dùng cần vạch ranh giới, thẩm định nguồn tin
Theo các chuyên gia về chuyển đổi số, người dùng cần chủ động vạch rõ ranh giới giữa việc sử dụng AI và ra quyết định cá nhân. Cần thẩm định kỹ nguồn tin, tham khảo ý kiến chuyên gia và chỉ dùng AI như một công cụ hỗ trợ, tránh lệ thuộc mù quáng.
Giải pháp và khuyến nghị
Để tận dụng hiệu quả AI mà vẫn tránh rủi ro, các chuyên gia khuyến nghị người dùng cần có cách sử dụng đúng đắn, đặt AI ở vị trí công cụ hỗ trợ, không thay thế con người trong các quyết định quan trọng.
AI nên được dùng làm trợ lý, phát triển bản thân, không thay thế con người
AI cần được sử dụng như một trợ lý, giúp con người nâng cao hiệu suất, học hỏi và phát triển kỹ năng, thay vì thay thế hoàn toàn các chuyên gia hay bác sĩ trong các lĩnh vực quan trọng.
Học sinh cần tham khảo, không sao chép, có giám sát từ gia đình và nhà trường
Trong học tập, học sinh chỉ nên tham khảo gợi ý từ AI, tuyệt đối không sao chép nguyên văn, đồng thời cần có sự giám sát, hướng dẫn từ gia đình và nhà trường để tránh lệ thuộc và suy giảm tư duy.
AI là công cụ hỗ trợ – “bàn đạp” để con người phát triển, tránh trở thành “cây gậy chống”
Theo các chuyên gia, AI phải được coi là “bàn đạp” giúp con người phát triển năng lực, giải quyết công việc hiệu quả hơn, thay vì trở thành “cây gậy chống”, khiến người dùng mất đi khả năng tư duy và tự chủ.
AI là công cụ hỗ trợ mạnh mẽ, giúp con người nâng cao hiệu quả công việc và phát triển năng lực cá nhân. Tuy nhiên, để tránh lệ thuộc và những rủi ro không đáng có, người dùng cần đặt AI ở vị trí trợ lý, học sinh phải tham khảo thay vì sao chép, đồng thời luôn có sự giám sát và thẩm định thông tin. Khi được sử dụng đúng cách, AI sẽ trở thành “bàn đạp” giúp con người tiến xa hơn, thay vì trở thành “cây gậy chống” hạn chế khả năng tư duy và tự chủ.
Nguồn: https://vnexpress.net/he-luy-khi-coi-chatgpt-la-chuyen-gia-biet-tuot-4964390.html
