Dân số Việt Nam thay đổi thế nào sau sáp nhập? Trong bối cảnh phát triển hành chính – đô thị đang diễn ra mạnh mẽ, việc sáp nhập một số tỉnh, thành phố trong cả nước không chỉ làm thay đổi bản đồ địa lý hành chính mà còn tạo ra những biến chuyển sâu rộng về dân số và cơ cấu nhân khẩu học. Từ việc TP HCM vươn lên dẫn đầu về quy mô dân số, cho đến sự điều chỉnh tổng tỉ suất sinh (TFR) ở nhiều khu vực, tất cả đều đang tái định hình lại bức tranh dân số Việt Nam theo hướng mới. Không dừng lại ở những con số, những thay đổi này đang đặt ra yêu cầu cấp thiết cho các chiến lược phát triển dài hạn về kinh tế, xã hội, y tế, giáo dục và an sinh toàn quốc.
TP HCM trở thành đô thị đông dân nhất cả nước
Sau đợt sáp nhập hành chính lớn với hai tỉnh lân cận là Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, TP HCM đã chính thức vươn lên trở thành địa phương đông dân nhất cả nước. Với tổng dân số lên đến 14 triệu người, TP HCM không chỉ giữ vai trò là trung tâm kinh tế – tài chính lớn nhất Việt Nam, mà còn trở thành siêu đô thị đầu tiên của cả nước về quy mô dân số.
Sự gia tăng dân số mạnh mẽ này hứa hẹn sẽ tạo ra nhiều cơ hội phát triển về hạ tầng, dịch vụ và thị trường lao động, nhưng cũng đặt ra không ít thách thức về quản lý đô thị, quy hoạch và đảm bảo an sinh xã hội cho người dân.
Hà Nội và An Giang mới giữ vị trí thứ hai và ba
Xếp sau TP HCM là thủ đô Hà Nội với hơn 8,6 triệu dân, tiếp tục khẳng định vai trò đầu tàu hành chính, chính trị và giáo dục của cả nước. Hà Nội vẫn giữ vững vị trí thứ hai về dân số dù không tham gia sáp nhập diện rộng như TP HCM.
Đáng chú ý hơn cả là sự xuất hiện của “An Giang mới” – địa phương mới hình thành sau khi sáp nhập An Giang và Kiên Giang. Với khoảng 4,9 triệu dân, An Giang mới bất ngờ vươn lên vị trí thứ ba về quy mô dân số, trở thành tỉnh đông dân nhất khu vực Đồng bằng sông Cửu Long và hứa hẹn sẽ có nhiều thay đổi về kinh tế, xã hội trong thời gian tới.
Hải Phòng, Đồng Nai bứt phá về dân số sau sáp nhập
Một trong những điểm nhấn đáng chú ý khác là sự tăng trưởng mạnh mẽ về dân số của Hải Phòng và Đồng Nai. Sau khi sáp nhập với tỉnh Hải Dương, dân số Hải Phòng đã tăng gấp đôi, vượt qua cả Nghệ An để trở thành địa phương đông dân thứ tư trên cả nước với hơn 4,6 triệu người.
Đồng Nai, sau sáp nhập với Long An và một phần địa giới từ Bình Thuận, cũng ghi nhận dân số vượt 4,4 triệu người, đứng thứ năm toàn quốc. Việc gia tăng dân số nhanh chóng tại hai địa phương này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc mở rộng cơ sở hạ tầng, đầu tư y tế, giáo dục, đồng thời quản lý hiệu quả vấn đề nhập cư và phát triển bền vững.
Sự biến động tổng tỉ suất sinh tại các địa phương
Việc sáp nhập các tỉnh, thành phố không chỉ tác động đến quy mô dân số mà còn làm thay đổi rõ rệt về chỉ số tổng tỉ suất sinh (TFR) – một trong những chỉ tiêu nhân khẩu học quan trọng trong chiến lược dân số quốc gia. Tổng tỉ suất sinh phản ánh số con trung bình mà một phụ nữ có thể sinh trong suốt độ tuổi sinh sản, và là cơ sở để đánh giá mức sinh duy trì dân số thay thế.
Theo số liệu thống kê năm 2024, sau khi điều chỉnh địa giới hành chính, các nhóm tỉnh/thành có mức sinh dưới ngưỡng thay thế đã có sự chuyển biến tích cực. Việc tái cơ cấu này mang ý nghĩa lớn trong việc kiểm soát già hóa dân số và đảm bảo nguồn nhân lực cho tương lai.
Số tỉnh có mức sinh dưới mức thay thế giảm mạnh
Trước khi sáp nhập, cả nước có tới 21 tỉnh, thành phố nằm trong nhóm có mức sinh dưới mức thay thế – tức là TFR dưới 2,1 con/phụ nữ. Tuy nhiên, sau khi sắp xếp lại địa giới hành chính và điều chỉnh phạm vi tỉnh, con số này đã giảm đáng kể, chỉ còn 13 địa phương rơi vào nhóm mức sinh thấp.
Điều này cho thấy việc sáp nhập không chỉ mang lại lợi ích về tổ chức bộ máy và phát triển hạ tầng, mà còn tạo điều kiện cân bằng lại các chỉ tiêu dân số – sinh học ở cấp tỉnh, từ đó nâng cao hiệu quả triển khai các chính sách dân số hiện hành.
Các địa phương có mức sinh thấp nhất và cao nhất
Trong số 34 tỉnh, thành phố mới sau sáp nhập, TP HCM tiếp tục là địa phương có mức sinh thấp nhất với chỉ 1,43 con/phụ nữ. Theo sau là Tây Ninh (1,52), Cần Thơ (1,55), Cà Mau (1,58) và Vĩnh Long (1,60). Những con số này đặt ra thách thức về tình trạng già hóa dân số và thiếu hụt lao động trong tương lai gần.
Ở chiều ngược lại, các địa phương có mức sinh cao nhất là Điện Biên (2,65), Tuyên Quang (2,55) và Lào Cai (2,5). Đây là những tỉnh miền núi, dân cư chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, nơi tỷ lệ sinh vẫn duy trì ở mức cao so với mặt bằng chung cả nước.
Mức sinh trước và sau sáp nhập thay đổi ra sao?
Trước khi tiến hành sáp nhập, mức sinh giữa các địa phương có sự chênh lệch rất lớn. TP HCM chỉ đạt mức 1,39 con/phụ nữ – thấp nhất cả nước, trong khi Hà Giang ghi nhận mức cao nhất là 2,69 con/phụ nữ, gần gấp đôi mức của TP HCM.
Sau khi tái cấu trúc địa giới, một số địa phương có mức sinh thấp được hợp nhất với tỉnh lân cận có mức sinh cao hơn, giúp điều hòa lại TFR trung bình của toàn khu vực. Đây là yếu tố tích cực góp phần điều chỉnh cơ cấu dân số, làm giảm áp lực đối với các tỉnh đang đối mặt với tình trạng dân số già và thiếu hụt trẻ em trong tương lai.
Chính sách hỗ trợ duy trì mức sinh thay thế
Trước nguy cơ mức sinh thấp kéo dài tại nhiều địa phương, đặc biệt là các đô thị lớn, chính phủ và các tỉnh thành đã ban hành nhiều chính sách nhằm khuyến khích người dân sinh đủ con theo khuyến nghị. Các chính sách này không chỉ dừng lại ở việc tuyên truyền, mà còn hỗ trợ trực tiếp bằng tài chính, dịch vụ y tế và an sinh xã hội để giảm bớt gánh nặng cho các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ.
Trong bối cảnh già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng, việc duy trì mức sinh thay thế là mục tiêu quan trọng trong Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030. TP HCM và nhiều tỉnh có mức sinh thấp đã tiên phong triển khai các chương trình hỗ trợ thiết thực.
TP HCM hỗ trợ phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi
TP HCM – địa phương có mức sinh thấp nhất cả nước – đã sớm nhận thức rõ tác động của dân số già đến lực lượng lao động và chi phí an sinh xã hội trong tương lai. Để đối phó, thành phố đã triển khai chính sách hỗ trợ phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi với mức hỗ trợ tài chính 3 triệu đồng/người.
Chính sách này nhằm thúc đẩy phụ nữ sinh đủ con trong độ tuổi sinh sản tối ưu, giảm nguy cơ hiếm muộn và nâng cao chất lượng chăm sóc trẻ nhỏ. Đồng thời, đây cũng là tín hiệu cho thấy thành phố đang chủ động thích ứng với tình trạng mức sinh thấp kéo dài và nguy cơ thiếu hụt dân số trong tương lai gần.
Hỗ trợ tầm soát trước và sau sinh tại vùng khó khăn
Song song với hỗ trợ tài chính, các chương trình y tế sinh sản tại vùng khó khăn cũng được đẩy mạnh. Theo đó, phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo, diện bảo trợ xã hội hoặc đang sinh sống tại các xã đảo sẽ được hỗ trợ tầm soát trước và sau sinh với tổng mức hỗ trợ 2 triệu đồng.
Cụ thể, 600.000 đồng sẽ được dành cho tầm soát trước sinh, 400.000 đồng cho tầm soát sơ sinh và 1 triệu đồng hỗ trợ trực tiếp cho người mẹ và bé. Đây là chính sách giúp nâng cao chất lượng dân số từ gốc, đồng thời tăng khả năng tiếp cận dịch vụ y tế hiện đại cho nhóm đối tượng yếu thế, góp phần giảm thiểu dị tật bẩm sinh và nâng cao sức khỏe thế hệ tương lai.
Ý nghĩa chiến lược và pháp lý của biến động dân số
Biến động dân số sau các đợt sáp nhập hành chính không đơn thuần là sự thay đổi về con số, mà còn có ý nghĩa chiến lược trong hoạch định chính sách dài hạn. Sự phân bố lại dân số và mức sinh tại các địa phương ảnh hưởng trực tiếp đến định hướng phát triển kinh tế – xã hội, cơ cấu lao động, an sinh xã hội và quy hoạch đô thị trong giai đoạn tới.
Song song đó, các điều chỉnh về mặt pháp lý cũng được triển khai nhằm trao quyền tự chủ nhiều hơn cho người dân trong việc sinh con, hướng đến mục tiêu phát triển dân số bền vững và toàn diện hơn.
Tác động đến chiến lược dân số quốc gia
Theo đánh giá từ Cục Dân số (Bộ Y tế), việc sáp nhập tỉnh và điều chỉnh địa giới hành chính tạo điều kiện cho các địa phương tái cơ cấu lại chính sách dân số. Nhờ đó, các chỉ tiêu như tổng tỉ suất sinh, mật độ dân số và cơ cấu độ tuổi được phân bố hợp lý hơn, tránh tình trạng quá tải hoặc thiếu hụt dân cư cục bộ.
Điều này góp phần quan trọng vào việc thực hiện Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030, trong đó mục tiêu then chốt là duy trì mức sinh thay thế, nâng cao chất lượng dân số, đảm bảo cân bằng giới tính và tối ưu hóa phân bố dân cư giữa các vùng miền.
Pháp lệnh sửa đổi tăng quyền chủ động sinh con của người dân
Không chỉ dừng lại ở chính sách cấp địa phương, tháng 6/2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chính thức thông qua việc sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số. Theo đó, người dân – bao gồm cả cá nhân và các cặp vợ chồng – được quyền chủ động quyết định số con, thời điểm sinh và khoảng cách sinh phù hợp với điều kiện sống, sức khỏe và thu nhập của mình.
Đây được xem là bước tiến quan trọng trong việc đảm bảo quyền tự do sinh sản, đồng thời thể hiện sự chuyển dịch chính sách từ kiểm soát sang hỗ trợ sinh sản một cách linh hoạt, phù hợp với đặc điểm nhân khẩu học hiện đại. Pháp lệnh mới cũng là nền tảng pháp lý quan trọng để triển khai các chương trình dân số hiệu quả hơn trong thời gian tới.
Dân số không chỉ là bài toán thống kê, mà còn là một chỉ dấu phản ánh sự phát triển và thách thức của mỗi quốc gia. Những biến động mạnh mẽ về dân số sau sáp nhập đang mở ra nhiều cơ hội phát triển mới, đồng thời buộc các cấp chính quyền và nhà làm chính sách phải chủ động hơn trong việc ứng phó với già hóa dân số, mất cân bằng sinh sản và phân bố dân cư. Với việc điều chỉnh pháp lệnh dân số, trao quyền sinh con cho người dân, Việt Nam đang bước vào giai đoạn hoạch định chính sách nhân khẩu học một cách hiện đại, linh hoạt và nhân văn hơn bao giờ hết. Câu chuyện dân số không dừng lại ở hôm nay – mà là nền móng cho tương lai quốc gia.
